Ba trà tư nhị là một tên gọi độc đáo mà ít người biết đến, đặc biệt là ở các địa phương khác ngoài miền Trung. Tuy nhiên, với người dân ở các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên – Huế, tên gọi này đã trở nên quen thuộc và dần trở thành một biểu tượng của văn hóa dân gian đặc trưng của khu vực miền Trung.
Ba trà tư nhị có thể hiểu là một nghề đặc trưng của người dân ở khu vực miền Trung, đặc biệt là các tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Hương. Nghề này xuất hiện từ rất lâu đời và được thực hiện bởi những người đàn ông có kỹ năng và kinh nghiệm trong lĩnh vực đánh bắt cá.
Nghề ba trà tư nhị là một nghề đánh bắt cá theo phương pháp truyền thống, với công cụ chính là ba trà và tư nhị. Trong đó, ba trà là một loại lưới được làm từ sợi dây nylon mỏng, có hình dạng dẹt và khá rộng. Các chiếc ba trà này được cùng treo trên một khung gỗ có chiều dài khoảng 8 mét và chiều cao khoảng 1,5 mét, và được thả xuống dưới nước theo từng chuyển động của sóng để đánh bắt cá.
Tuy nhiên, để có thể bắt được cá một cách hiệu quả, các thợ ba trà tư nhị còn sử dụng thêm công cụ tư nhị. Tư nhị là một cây dài khoảng 4-5 mét, có một đầu được uốn cong, tạo thành một đường cong hình chữ S. Các thợ ba trà tư nhị sẽ dùng cây tư nhị để nhổ từng cây lục bình dưới đáy sông, tạo ra những cái lỗ nhỏ để đẩy cá vào. Khi bắt được một số lượng lớn cá, các thợ sẽ dùng tay để tách cá ra khỏi ba trà và để lại những con cá nhỏ, không đủ để bán trên thị trường.
Nghề ba trà tư nhị còn có yếu tố tập quán văn hoá, với những nghi lễ, thủ tục và quy trình được tuân theo chặt chẽ. Trước khi bắt đầu làm việc, các thợ phải hát những bài ca, nói lời cầu nguyện và thắp những cành nhỏ để tôn vinh linh hồn của những con cá và để mong rằng sẽ có được nhiều đầu tư mới.
Tuy nhiên, mặc dù mang lại nhiều giá trị văn hóa và kinh tế cho người dân miền Trung, nghề ba trà tư nhị cũng đang đối mặt với nhiều thách thức trong thời đại mới. Các khu vực đánh bắt cá truyền thống ngày càng thu hẹp, do môi trường bị ô nhiễm và do sự phát triển của ngành công nghiệp và du lịch. Thêm vào đó, kỹ thuật đánh bắt cá bằng ba trà tư nhị cũng đã lạc hậu và không còn hiệu quả như trước.
Tuy nhiên, dù đối mặt với nhiều khó khăn, nghề ba trà tư nhị vẫn là một phần không thể thiếu của văn hóa dân gian miền Trung. Tên gọi độc đáo này cũng đã trở thành một biểu tượng để gợi nhớ về một thời hoa lửa của người dân miền Trung.
Một số câu chuyện liên quan đến tên gọi ba trà tư nhị cũng đang được kể lại với tình cảm và sự tò mò của du khách. Theo như một câu chuyện dân gian, tên gọi ba trà tư nhị được đặt theo một hành động của một nhóm người đánh bắt cá trên sông. Khi cả nhóm đánh được một lượng lớn cá, họ quyết định chia nhau bằng cách bỏ tất cả lên một chiếc bè rồi đốt cháy để chia cá theo phương thức “đốt bè tư nhị, găm ba trà”. Tuy nhiên, vì sự cố mất lái, chiếc bè đã chìm xuống sông, khiến cho người dân phải lặn tìm lại vài ngày liền mới có thể thu được cá.
Trong một câu chuyện khác, tên gọi ba trà tư nhị lại được liên kết đến một trận chiến lịch sử giữa quân đội Việt Nam và quân đội Mỹ tại chiến trường Khe Sanh năm 1968. Khi đó, người dân miền Trung đã đóng góp một số lượng lớn ba trà và tư nhị để các chiến sĩ Việt Nam có thể sử dụng trong quá trình đánh bại quân địch. Từ đó, tên gọi ba trà tư nhị đã trở nên nổi tiếng và được ghi nhận trong lịch sử chiến tranh.
Với tình cảm đặc biệt dành cho nghề ba trà tư nhị, người dân miền Trung đã tạo ra nhiều bài thơ, bài hát và những tác phẩm nghệ thuật khác để tôn vinh nghề truyền thống này. Hiện nay, nghề ba trà tư nhị vẫn đang được duy trì và phát triển thông qua các hoạt động truyền thống, các sự kiện văn hóa và kỳ nghỉ dưỡng tại các vùng đất miền Trung. Đây là một hình thức giúp bảo tồn và phát triển nền văn hóa truyền thống của miền đất huyền thoại này.
